Posts Tagged Oficios

OS OFICIOS MÁIS TRADICIONAIS DE GALICIA

Abril 2, 2011 ás 11:15 am · Arquivado en Oficios ·Etiquetado

Un destes oficios é o dos canteiros, que coa súa sabedoría artística traballan a pedra para a construcción, e tamén a lousa. Os canteiros son os labradores da pedra da arte popular e das máis espléndidas e fermosas obras da arquitectura galega e a súa existencia débese á abundancia de granito, fundamento da paisaxe galaica. En toda Galicia pódese atopar unha mostra destes excelentes artistas da pedra nas casas, igrexas, cruceiros, petos de ánimas, hórreos,  que constitúen as construccións máis típicas da arquitectura popular galega. Moitos destes artistas da pedra foron perfeccionándose a través do tempo e na actualidade teñen a Escola de Canteiros no Convento de Poio, en Pontevedra. Os canteiros, especialmente os da Terra de Montes, foron os artífices de boa parte do noso fecundo patrimonio monumental. Cómpre lembrar que teñen unha linguaxe propia que utilizan para comunicarse entre eles e que é chamada o “verbo dos arxinas” ou “latín dos canteiros”, pois coma moitos traspasaron as fronteiras da súa terra de orixe, esta é unha maneira de crear vínculos de fraternidade. Sempre levan a ferramenta propia consigo e acostuman instala-lo taller ó pé da obra.
Pero para que os canteiros poidan traballar na pedra, antes, os pedreiros teñen que arrincar dos montes os bloques de pedra. Na actualidade esta tarefa mecanizouse por completo, máis noutras épocas, para extrae-la pedra tiñan que usa-lo pico, as cuñas, o martelón, e finalmente a dinamita para rompe-los bloques de granito. Despois, co auxilio dunha ferramenta chamada “paoferro”, (unha barra de ferro usada coma palanca) subían ó carro dos  bois estes bloques de pedra.
Había outro oficio que era o dos chamados “serranchíns” , eles eran os que preparaban a materia prima, a madeira, que cortaban estes en táboas. A maior parte deles eran procedentes de Portugal. Xeralmente, ían dous serranchíns e máis un axudante, que cargaban as ferramentas que necesitaban para esta tarefa. Estas ferramentas eran a  machada, serra de aire, serrón, que hoxe case non se usan, pois existen os serradoiros con maquinaria eléctrica.
Dentro dos carpinteiros, hai que citar que existen os de distintas especialidades. Está o carpinteiro de armar, que é o que prepara e coloca a estructura dos pisos e tamén o teitume das casas. Atopamos tamén o carpinteiro de ribeira, que é quen constrúe embarcacións de todo tipo. Tamén está o cubeiro, encargado de face-las cubas do viño; polo xeral estes eran traballadores temporais nas zonas vitivinícolas. E por suposto, o carpinteiro de taller, que coma o seu nome indica ten un sitio fixo. Este fabrica os mobles para a casa e tamén as portas e fiestras.
O ebanista é máis especializado, e fai traballos máis finos. O torneiro realiza pezas de madeira torneadas. Producían obxectos de uso doméstico e foron ambulantes, como moitos outros oficios artesanais de Galicia. Os que fan soamente carros son os fragueiros, e os rodeiros, moito máis específicos, que fan unicamente as rodas.
Outro oficio é o dos cesteiros. A arte da cestería é anterior á cultura dos castros, a súa influencia pódese percibir, segundo algúns arqueólogos, na decoración trenzada das olas castrexas, nas alfaias prehistóricas e nos sinais de barro que cubrían as paredes das casas nas citanias. Os cestos fanse tanto na vila como no medio rural, e a materia prima é a madeira de castiñeiro, carballo, colmo (palla de centeo) e tamén vimbio.
Aínda non hai moito que os ferreiros fabricaban os utensilios agrícolas e tódalas ferraxes necesarias para os carros e as casas. O ferreiro traballa na forxa, onde se instala o fogón ó que se lle insufla aire co barquín. O material que utilizan é o ferro que extraen os mineiros, laminado nas ferrerías, que antigamente tiñan un mazo movido por unha roda hidráulica. Actualmente os ferreiros que non se dedican á artesanía limítanse a repara-las ferramentas que se compran nas tendas. Os ferradores, son ferreiros especializados. As ferraduras para as cabalerías ou os canelos para os vacúns polo xeral encárganllos ós ferreiros, aínda que hai algúns ferradores que as fan eles mesmos.
O oficio dos carboeiros é outro que en Galicia tiña por principais clientes ás forxas dos ferreiros. O carbón vexetal facíano con raíces de breixo ou polas de acacia, sometidas a un proceso de combustión lenta. O producto era levado por eles mesmos ás vilas, ata que se contou co transporte motorizado.
As tellas mailos ladrillos fanos os telleiros. O elemento básico é o forno, onde se cocen as pezas, e polo xeral traballa o mestre cos aprendices. Os telleiros do Baixo Miño, que ían traballar por toda Galicia, conservan un “latín” chamado cabaco, polo que son coñecidos como os cabaqueiros.
Un oficio que acadou moita raizame na nosa terra é o dos zapateiros, que tanto fabrican como compoñen todo tipo de zapatos. En Noia acadaron verdadeira liñaxe, e en Melide chegaron a contarse 20 talleres de zapateiros, que levaban os seus productos a distintas feiras. Alí, coma en Santiago ou en Betanzos, chegaron a ter confraría propia.
Non se pode esquecer ós zoqueiros , aqueles que facían zocos e zocas,, calzado habitual entre as xentes dun país húmido e aberto ás chuvias e neves das longas invernías que percorrían tódolos camiños de Galicia. As empeñas de coiro eran feitas polos zapateiros. Os paos que se facían eran de madeira de bidueiro, amieiro ou cerdeira. Os zapateiros acostumaban traballar no seu taller pero o final do outono deambulaban facendo os encargos que lles pedían. Neste caso levaban as ferramentas (aixola, trade, macico…) nun cesto cun aro grande.
O oficio dos oleiros consiste en facer con barro olas, xerras, cuncas, pratos, tarteiras, pucheiros…
Un dos oficios ambulantes é o dos cantorleiros e zarralleiros. A súa labor consistía en amañar pezas gastadas polo uso coas ferramentas que levaban nun caixón colgado ó lombo. O cantorleiro ocupábase da louza que estaba rota e o zarralleiro botáballe un remendo as tarteiras ou lles tapaba os buracos ás olas.
Tamén hai que nomear ós artesáns de instrumentos musicais tradicionais, coma gaitas, zanfonas, e de percusión como as pandeiretas e tambores. Este oficio tamén require que quen o fai teña coñecementos musicais.
E o oficio ambulante por excelencia, é o de afiador, o cal é moi característico de Ourense, e máis concretamente de Nogueira de Ramuín. Os afiadores ían polo mundo, polos lugares máis afastados da súa aldea,  ofrecendo os seus servicios. Tamén eles crearon unha linguaxe peculiar e propia, é o chamado “barallete”, que fortaleceu a comunidade do oficio. Levaban un asubío xeralmente feito de madeira de buxo que facían soar co seu tan coñecido pregón: “¡Afiador e paraugueiro…”.

Mónica Beatriz Suárez Groba, http://www.galiciaespallada.com.ar/artesans_tradicionais.htm
Bibliografía consultada: “galicia 2000: Cultura popular”, Xunta de Galicia.

Deixar un comentario

El mayor conservatorio del mundo

Setembro 3, 2010 ás 10:09 pm · Arquivado en Oficios, Tradicións ·Etiquetado , ,

http://www.elpais.com/articulo/Galicia/mayor/conservatorio/mundo/elpepiautgal/20100903elpgal_15/Tes


En Guláns (Ponteareas) todas las familias tienen algún músico entre sus miembros

CARLOS PREGO  –  Santiago

EL PAÍS – 03-09-2010 “Será cosa de la genética”. Es la única explicación que Alicia Porto encuentra a que, durante cuatro generaciones seguidas su apellido haya ido ligado a la banda de música A Unión de Guláns (Ponteareas). Maximino Porto, su abuelo, fue bombardino en 1920; Constante, su padre, brilló como clarinete solista en los 50; y ahora ella inculca la pasión por la música a su sobrino desde la dirección de una de las bandas más longevas de Galicia. El chico promete y presagia otras tantas generaciones de músicos.

El caso de los Porto no es único en Guláns. Los Soto, los Carracedo, los Groba… Se suman a una lista que inició en 1870 el fundador de la banda, José Carracedo, y que ha pervivido desde entonces con el único parón de la Guerra Civil. Entremedias, las calles de esta pequeña parroquia de Ponteareas han visto crecer como músicos a Rogelio Groba, fundador de la Orquesta de A Coruña, o el flautista de la Real Filharmonía de Galicia Luis Soto. “En Guláns pasa lo mismo que en Austria, el 80% de la gente es capaz de leer una partitura”, apunta Soto. La tesis de Alicia la apoya también Anxo Porto, vicedecano de la Facultad de Ciencias de la Educación de Santiago y antiguo clarinetista de A Unión: “Mi padre tocaba el trombón y tenía muy buen ritmo. Tamborileaba sobre la mesa cada vez que escuchaba la radio y eso nos fue quedando a mí y a mis hermanos”. Que esa lactancia musical no prospere en todos los casos se debe, según Soto, a que “la música no siempre se vio como un medio de vida real, sino como un sobresueldo”. Las dificultades fueron más de las que son. Anxo Porto recuerda todavía el caso de Constante Porto, clarinetista principal, que llegaba cada enero con los dedos quemados por destilar aguardiente. “Los músicos nuevos creían que no podría tocar, pero lo cierto es que era un clarinetista excepcional, con muy buena técnica y sonoridad”. Eran los años en los que los ensayos se suspendían durante los meses de más trabajo y los instrumentos y uniformes pasaban de padres a hijos con su rosario de remiendos. “Los instrumentos se aprovechaban muchísimo. Se ataban con gomas, se llevaban al ferreiro para que los soldase… Se hacía lo imposible para que durasen”. El suyo es un caso ejemplar: cuando empezó, en los años 60, su abuela tuvo que vender un pino por 5.000 pesetas para comprarle un clarinete de 3.000. “El instrumento estuvo 15 años cambiando de manos hasta que conseguí recuperarlo”, comenta. Las ganas siempre pueden más que la necesidad y muchos músicos consiguieron prosperar tirando de ingenio. “Los jóvenes se iban a la mili para adquirir formación musical. Allí pasaban dos años rodeados de músicos profesionales y ensayando a tiempo completo”, comenta Anxo Porto. Incluso Rogelio Groba empezó sin más instrumento que sus propios labios y la memoria que más tarde le permitía silbar melodías como si las leyese en un pentagrama. Era él el encargado de recordarle el repertorio a los gaiteiros y marcar el tono de afinación. En 140 años de historia son infinitas las anécdotas acumuladas. Porto recuerda que el nombre inicial de la agrupación era Banda de Guláns hasta que, en 1935, el director José Carracedo rotuló un cartel con el nombre de A Unión. La decisión levantó polémica sobre si se debía usar A Unión o La Unión. Memorable es también la fragmentación en dos de la banda, en 1947, cuando convivieron en la parroquia A Unión y La Reconquista de Guláns. Dos bandas para una parroquia que podría alimentar a otras tantas, pero que al final volvieron a integrarse en una sola: A Unión de Guláns. “Cada banda tiene sus propias características y la de Guláns siempre destacó por sus maderas”, apunta Anxo Porto. Quien fue clarinete de la banda recuerda el “tono brillante” de sus melodías, que le impedía acompañarse de piano pero que le daba “una sonoridad propia”. Anxo tiene el mérito de ser además el sobrino nieto del primer gulanés que partió a Salceda para aprender solfeo y volvió a la parroquia con aquella innovadora herramienta que ahorraba horas y horas de memorización de las partituras. Viva como en su primer día, A Unión de Gúláns tiene en la actualidad 50 músicos y una academia con banda juvenil propia y escuela para mayores. Miguel Porto, su actual presidente, y a quien la tradición musical le arranca en su bisabuelo, tiene claro cuál es el secreto del buen estado de salud de la agrupación: “Las cerca de 30 actuaciones anuales y las parroquias en las que llevamos tocando todos los años desde hace dos décadas”. Entre los más jóvenes del lugar hay quienes ya han echado a volar por su cuenta y recorren Galicia de verbena en verbena con la charanga SDK, compuesta por músicos con una media de edad de 16 años.

Deixar un comentario

As últimas algueiras de Loiba

Marzo 8, 2010 ás 12:21 am · Arquivado en Lido en, Oficios ·Etiquetado , ,

Dez mulleres dunha familia recollen algas vermellas entre as rocas dos cantís

LORENA BUSTABAD – El País – 23/09/2009

Son as últimas herdeiras dun oficio xurdido da necesidade e alimentado polo mar á sombra dos cantiis de Loiba. Cada verán, miran o calendario marcando as lúas cheas e novas e esperan pacientemente ás mareas lunares -dúas veces máis grandes que as solares por posición dos corpos celestes- para arrincar as algas avermelladas (rodofíceas) de entre as rocas de Pena Furada durante a marea baixa.

Din que son algueiras toda a vida, aínda que, como moito, poden traballar catro ou cinco días do mes de xuño a outubro na franxa intermareal con permiso do mar e dos ventos. Na costa de Ortigueira só quedan dez. Todas mulleres. Roldan o medio século ou o superan e todas están emparentadas nunha mesma familia enraizada na parroquia ortegana de Loiba. A María, de 82 anos, aínda lle leva a vida baixar ao areal de Ribeira do Carro para recoller algas xunto á súa filla Carmen Gómez, de 60, e chancea dicindo que o seu corpo xa non a deixa. “Hai que estar máis lixeira”, ri. Conta que empezou de nena a rebuscar entre a area coa raña para gañarse o pan. Durante décadas colleu ourizos, berberechos e algas que lle pagaban a “tres e a cinco pesetas”. Lembra que as había “espesas”, e culpa ao Prestige de “cambiarlles o mar”. “En 2002 non tivemos algas, estaban todas contaminadas”, apunta a súa filla. Herdou o oficio con 14 anos e lembra tempos mellores. “Hai 20 anos eramos moitas máis. Había algas para todos. Crecían como céspede” di.

A Xunta regulou o marisqueo e prohibiulles colleitar algas o fin de semana. A miúdo perden as mareas boas que caen en sábado ou domingo. Comparten os cantís cos percebeiros e os polbeiros nuns tramos máis agrestes e salvaxes da costa, aos pés de Estaca de Bares, repleto de formacións rochosas retortas e caprichosas que comparan con As Catedrais de Ribadeo. Conta Carmen que entre as algueiras tamén houbo algún home, pero que foron desistindo dun traballo manual que require paciencia. Explica que as algas vermellas de Loiba, chamadas gigartinas, son puras, de augas batidas e cristalinas, e cotízanse a uns 50 céntimos o quilo, aínda que o produto xa transformado multiplica o seu prezo por 100, segundo fontes do sector.

Nun día bo, co mar calmo, cada algueira pode recoller entre 150 e 200 quilos. Entre todas, unha tonelada. Madrugan para encher os sacos que arrastran pola area e cargan catro sobre Pardo, un dos catro burricáns que baixan á praia, os únicos animais capaces de subir  esa carga por un carreiro rochoso e accidentado. A uns 500 metros do areal, e a case cen sobre o nivel do mar, espera Antonio co tractor. Recoñecen que “non é fácil” sacar as gigartinas da praia. A forma de facelo non cambiou no últimos cincuenta anos e a motivación é a mesma de entón: unha fonte de ingresos extra para contrarrestar o desemprego da comarca sacando partido á súa riqueza natural.

As algueiras de Loiba adoitaban secar as algas ao sol antes de vendelas. Agora, almacénanse en casa de Carmen e María, onde as recolle un camión de Ceamsa (Compañía Española de Algas Mariñas) radicada no Porriño desde 1967. “A miña nai xa recollía algas para o antigo dono”, apunta. Das algas de Loiba extráese comestible –carragenato– moi empregado como espesante na alimentación, que se comercializa como E-407 ou E-410. Desde Ceamsa, a única empresa galega que importa algas de todo o mundo, explican que as gigartinas transfórmanse nunha especie de xel “emulxente, xelificante ou estabilizante presente en marmelos, produtos lácteos e cárnicos ou na comida para cans e gatos”. Das algas tamén se extraen os alginatos, E-401, E-402 ou E-403, entre outros, onmipresentes en iogures, batidos e natiñas. Estes químicos de orixe vexetal son a base de moitos cosméticos e cremas adelgazantes, pastas de dentes e moldes para dentaduras, entre outras aplicacións nas industrias farmacéutica, téxtil e bioquímica.

Cargados de vitaminas e minerais, os froitos do horto mariño atlántico tan exquisitos para os asiáticos, están en alza como ingrediente exótico da alta cociña occidental. “Non hai nin un só sitio en toda a Península coa riqueza natural e a forma de traballar de Loiba,” explica Dores Rubido, responsable de Roteiros, “todo sigue como hai 200 anos”. Cada verán, esta empresa de turismo especializado en natureza e patrimonio descobre aos máis ousados a Ruta das Algas de Ortigueira. Onte, as algueiras baixaron ás praias de Loiba por última vez. Din que quizá con moita sorte e un pouco de tempo tolo poderán baixar coa lúa chea de outubro.

Deixar un comentario

Os oficios tradicionais reviven na internet

Xaneiro 9, 2010 ás 6:45 pm · Arquivado en Lido en, Oficios ·Etiquetado

A Rede de Dinamización en Xunqueira de Ambía, Boborás e Moaña elabora vídeos sobre usos laborais do rural en perigo de extinción.
Vieiros – 09:30 07/01/2010

A Rede de Dinamización da Sociedade da Información segue a ofrecer nos seus centros actividades co obxectivo de recuperar e preservar a memoria. Unha desas experiencias é Memoria dos Oficios, que se desenvolve nos centros de Xunqueira de Ambía, Boborás e Moaña. A rede está a incorporar novos vídeos, que serven de xeito de almacenamento e divulgación para preservar usos laborais do rural que semellan esmorecer fronte aos usos urbanos.

Os vídeos son elaborados grazas ás lembranzas directas dos vellos ou doutros colectivos interesados na recuperación da memoria. Consisten en documentos audiovisuais en formato de videomontaxe. Ademais, tratan de aproveitar ese compromiso etnográfico para achegar internet ás franxas de idade con máis risco de exclusión dixital, ao tempo que se xeran contidos na nosa lingua.

En Xunqueira de Ambía trátanse temas como a minaría, o traballo da muller ou a motoniveladora, mentres que a esfolla, a gandaría, a matanza ou a vendima son os vídeos achegados por Boborás. En Moaña, as atadeiras, a carpintaría de ribeira ou os estaleiros son os oficios lembrados. Nos tres casos, as pezas complétanse cun vídeo onde se amosa todo o proceso de elaboración.

Deixar un comentario