MUSEO FERRO COUSELO

A romana xunto coa balanza é un dos instrumentos de medición que se utiliza desde a Antigüidade para pesar mercancías, especialmente por parte de vendedores ambulantes e agricultores cando venden as súas mercancías directamente aos cidadáns.

Pese ó interese que arqueólogos de séculos pasados demostraron ó afirmar que a balanza clásica ou ordinaria é un útil prehistórico, os únicos datos reais con que se conta actualmente para determinar a época da súa aparición, son os atopados nun papiro de Tebas (s. XX a.C.) no que aparece debuxada un rudimentaria balanza cuxa base está formada pola imaxe dunha persoa sentada.

Non existe documentación precisa que certifique o ano de invención de la “Romana”. No entanto, a través de documentos sobre a expansión militar dos romanos no Mediterráneo e a súa área de influencia, e canto deles púidose extraer no relativo ao comercio, industria e agricultura, conseguiuse situar con certa exactitude o nacemento de la Romana en torno ao Século II a.C., na rexión de Italia meridional chamada “Campania”, nas costas do mar Tirreno.

A Romana denominouse así desde practicamente o seu descubrimento, aínda que durante algúns anos, os romanos chamárona “campá” debido ao seu lugar de orixe. Foi durante o Alto Imperio cando se consolidou o seu actual nome.

En canto a quen foron os seus descubridores tampouco se dispón de datos suficientes, aínda que a través de historiadores romanos como Nepote Cornelio (-99 a -24), Cayo Seutonio (69 a 140) ou Vitrubio Polión (Arquitecto-enxeñeiro que viviu no s. I d.C.), chégase a medio asegurar que foron os gregos habitantes da Campania, e máis concretamente de Nápoles, quen deron co sistema de balanza de brazos desiguais. Sistema que foi descrito por Vitrubio no último tomo da súa enciclopedia de arquitectura, nos seguintes termos: “Instrumento que serve para pesar, composto por unha panca de brazos moi desiguais, con fiel sobre o punto de apoio. O corpo que se ha de pesar colócase no extremo do brazo menor, e equilíbrase cunha pesa ou peso constante que se fai correr sobre o brazo maior, onde se acha trazada a escala de pesos”.

O alto grado de fiabilidade que ofrecía a Romana serviulle para impoñerse en todos os mercados ou lugares de comercio durante o Alto Imperio, o que significou unha expansión por todos os territorios ocupados por Roma, e o seu consecuente inserción nas culturas autóctonas.

Todo indica que a Romana entrou en España por Cartagena (Cartago Nova) na chamada Época da Conquista (218 a 19 a.C.), e dentro dela no período das grandes reformas (180 a 154 a.C.) levadas a cabo por Tiberio Sempronio Graco.

Tiberio foi autor das chamadas “Leis agrarias Licinias”, que supuxeron unha significativa expansión das operacións comerciais de carácter popular, provocando con iso a consolidación da Romana como elemento de interese en devanditas operacións.

No entanto, a expansión da Romana non foi, debido á problemática que xeraban o distintos patróns dos sistemas de pesas empregados na época, de ningún xeito un camiño de rosas.

A Romana constrúese en base a criterios precisos e únicos respecto de os patróns que a configuran, non sendo outros que os que determinan a cultura comercial de cada zona. Unha romana construída, por exemplo, en Nápoles, non podía ser utilizada en Verona, Cartago ou Atenas, dado que os sistemas de peso eran distintos, ou digamos, tiñan diferente valor.

Así pois atopámosnos que na época en que la Romana se expande son varios os sistemas aplicados en todo o Mediterráneo para medir o peso dos corpos, pero fundamentalmente predominaban tres:

1. O sistema Ático, puramente grego, tiña como patrón o Talento, sendo a súa unidade o óbolo.
2. O sistema Fidonio, sistema grego de comunidades autóctonas tamén tiña como patrón o Talento.
3. O sistema Romano, tamén chamado duodecimal cuxa unidade tamén é o Óbolo.

Pese a que na actualidade dispoñemos do Sistema Métrico Decimal, conseguido tralo Convenio Internacional de Paris (20 de maio de 1875) coa creación da Oficina Internacional de Pesos e Medidas na que se gardan os prototipos internacionais do Quilogramo e do Metro, o vello sistema de Libras utilizouse en España ata finais do século XX para medir o peso dalgúns produtos agrícolas. Aínda hoxe non resulta difícil ver nalgúns pobos de Castilla Romanas que teñen marcada a escala de pesos en: Arroba, Libra, Onza, Adarme, Tomín e Gran.

Ao longo da súa historia foron moi poucas as variacións que sufriu a Romana ou balanza de brazos desiguais.

Unha delas é a chamada Romana de cola. Trátase dunha romana de tres eixes e unha soa pesa, chamada así polo anaco de barra que, a modo de cola, colócaselle na parte dereita da cabeza. Este apéndice tamén está calibrado e posibilita que a romana poida comezar a pesar desde cero. Este tipo de romanas fabricábanse case exclusivamente para o País Vasco.

A Romana está composta por dúas ou tres zonas perfectamente diferenciadas, e que son:

1. Zona Calibrada. Que á súa vez esta formada por:

– Barra ou brazo longo: Permite determinar o valor do pesado.

– Pesa: No seu percorrido pola barra indica o peso correspondente ao corpo sobre o que se efectúa a operación.

2. Zona Sensible. Composta por:

– Cabeza ou brazo curto: É o centro neurálxico da Romana e nela están situados os

– Eixes, Fieis, Alcobas, Cálamos e Ganchos : A posición dos eixes é a base fundamental para o perfecto funcionamento da Romana. Os Fieis determinan a exactitude das pesadas. As alcobas, cálamons e ganchos (asa da romana) están unidos entre si e penden dos eixes, permitindo co seu articulación acceder ás pesadas ‘Maior’ ou ‘Menor’.

3. Zona Pendente. É a composta por:

– Cadeas e Prato : Unha vez calibrados serven de apoio aos corpos que se pesan.