Posts Tagged Etnografía

Unha mirada de antano: Fotografías de Ruth Matilda Anderson en Galicia

Maio 21, 2011 ás 6:43 pm · Arquivado en Etnografía, FOTOS ·Etiquetado ,

Puiden mirar, por fin, a exposición Unha mirada de antano: Fotografía de Ruth Matilda Anderson en Galicia, na Fundación CaixaGalicia de Santiago. Encantoume, pareceume marabillosa.

A fotógrafa estadounidense traballaba para a Hispa nic Society of America, que pretendía crear unha colección sobre imaxes de España. Con esa finalidade viaxou desde Nova York a Vigo acompañada polo seu pai Alfred, en agosto de 1924. Volveu en máis ocasións, realizando ata seis viaxes por España, case catorce min imaxes con notas e comentarios. Delas, cinco mil duascentas tirounas en Galicia, primeiro entre 1924 e 1925, e despois, acompañada pola fotógrafa Frances Spalding, entre 1925 e 1926.

As fotografías de Ruth constitúen un documento excepcional, tanto polo seu valor etnográfico e histórico, como polo pracer estético que provocan. Reflicten unha época hoxe perdida, pero que en moitos aspectos se estendeu ata principios dos anos setenta na Galicia rural. Eu mesmo, sentín ecos de obxectos, paisaxes e ambientes da miña infancia visitando a exposición. Son imaxes perfectamente contextualizadas grazas as notas que as acompañan e dunha extraordinaria calidade, o que non pode facernos pasar por alto o esforzo e as dificultades que tivo que pasar para viaxar con todo o seu instrumental pola Galicia dos anos vinte. Que pensarían os paisanos destes estranxeiros que chegaban as súas esquecidas aldeas e os facían protagonistas do seu interese?
Todas as fotografías, comezando polas dos propios autores, son dunha enorme elocuencia que nos fai percorrer a sala devagar, demorándonos moito máis do previsto. A planificación e a exhaustiva composición non lles fai perder nin un ápice de vida. Información e emoción súmanse nunha unidade perfecta.
Canta pobreza! Esa foi a exclamación que lles escoitei, máis dunha vez, a unha parella de persoas maiores cos que compartín a viaxe ao pasado. Si, realmente a pobreza da Galicia da época esmágate (aínda que tamén había clases). Pobreza que se reflicte nos nenos e mulleres que, e isto aumenta o seu interese, teñen un papel protagonista nas fotografías. E case ninguén sorrí, a vida era demasiado dura. Esta é a Galicia da emigración, de curas e caciques, e para coñecela, esta exposición é moito máis cun libro aberto.
Que fixemos coas nosas vilas e aldeas? Esta é a pregunta que me veu á cabeza cando observei as imaxes das vilas e aldeas, cheas de harmonía arquitectónica, fundíndose casas e paisaxe, fermosas. Gran parte dese patrimonio tirámolo ao lixo nestes anos de estúpido ‘desarrollismo’, que mágoa!
En definitiva, unha exposición imprescindible para todos os que queren saber, para todos os que queren gozar. Aínda que deixo aquí algunhas fotografías hai que velas de preto, non deixedes de facelo.
Heladio

Deixar un comentario

Os artesáns do cazume

Maio 17, 2011 ás 6:53 pm · Arquivado en Documentais, Etnografía, Lido en, Oficios ·Etiquetado , , , , , ,

07.05.2011 Mr. Misto estrea hoxe en Melide un documental que recupera o peso das telleiras, un duro oficio co que acabaron a industrialización e a emigración

VANESA OLIVEIRA . SANTIAGO

A casa-museo de Furelos, en Melide, acollerá hoxe ás 21:00 horas a estrea de Telleiras, un documental da produtora Mr. Misto que recupera a importancia que tivo este oficio en extinción nos pobos de Furelos, Piñor e Leboreiro a mediados do século pasado. Veciños como Maruxa, María, Concepción, Manuel e Delmiro lembran a dureza dunha profesión totalmente artesanal na que traballaban de sol a sol entre os meses de xuño a setembro. Quizais foi ese un dos motivos que levou a que a partir dos anos 60, cando se impuxo a industrialización e mecanización da súa produción, este oficio caese no esquecemento e que así continúe pasados os anos.

En poucas ocasións este oficio pasou de pais a fillos.”Os netos desa xeración nin sequera coñecen a existencia dos fornos”. Así o asegura Xoán Mariño, produtor executivo da cinta, ademais de guionista, que comezou a investigar sobre as telleiras de Melide “hai tres ou catro anos” coa intención de elaborar “unha serie de documentais sobre oficios tradicionais galegos”.

Nestes concellos de Melide existe unha das condicións necesarias para este oficio: os seus terreos son arxilosos. “Eran zonas nas que a agricultura tiña pouca saída, así que os veciños optaron por crear fornos comunais para elaborar tella”, comenta Mariño.

A actividade tivo o seu auxe entre os anos 40 e 50 do século pasado até a década dos sesenta. Despois, a emigración e a impronta da industrialización acabou co oficio. “Foi algo curioso porque houbo moita emigración a Bilbao para traballar nos altos fornos. E a xente que se quedou aquí non seguiu co oficio, xa que ademais de ser moi duro, tampouco daba moitos rendementos económicos”, explica o produtor da cinta.

As telleiras tiñan unha estrutura formada por unha pía -un espazo xeralmente aberto onde se amasaba o barro-, unha caseta -un pendello onde se gardaban as ferramentas-, unha eira -o aberto onde se poñían a secar as pezas antes de cocelas-, un leñeiro -onde se almacenaba o material para queimar-, un forno e un pallete -o almacén das pezas antes de ser cocidas-.

“Cando acababan as fornadas facían unha romaría”

No documental recóllense as testemuñas de tres telleiros que xa superan os 80 anos, un fillo dun artesán e un carpinteiro que detalla o uso de ferramentas nas telleiras. “Unha das anécdotas que contan no filme é que a final do verán, cando remataban de cocer facían unha romaría para festexalo”, indica Xoán Mariño. De aí tamén o trasfondo cultural deste oficio. “Nas telleiras cantaban e celebraban. O feito de ir ás fornadas era un punto de encontro e de festa, a pesar do duro que era, xa que dependían moito das condicións meteorolóxicas para que o seu traballo tivese un bo fin”, engade o produtor executivo do documental.

As tellas que se facían en Melide non se vendían moi lonxe de alí. “Manuel de Casilda conta no documental que ían á feira de Lalín a vender as tellas. Normalmente, ían de feira en feira, aproveitando que era onde se congregaba moita xente, para vendelas. Aínda hoxe podes ver esa tella nalgúns tellados da zona”, sinala Mariño.

Os telleiros tamén contaban coa súa propia xerga, un vocabulario que tamén aparece recollido no documental. “Hai unha palabra moi fermosa: cazume, que fai referencia á cinsa coa que se cobre a tella despois de cocida ou “grade”, un instrumento que se utilizaba para dar forma á tella”, comenta Mariño. Para que este patrimonio inmaterial non se perda, e aínda que o Museo Terra de Melide xa ten publicada información a este respecto, Mr Misto ten a intención de elaborar un libro no que se recolla este vocabulario.

O domingo tamén se poderá ver o documental na Casa do Concello, que permanecerá aberta dende as dúas ata as seis da tarde, proxectando o filme ininterrumpidamente para que todos os veciños poidan achegarse a vela.

Os ricos melindres poñerán a guinda a esta edición da festa tan cinematográfica, que culminará co pregón do actor Manuel San Martín, un dos protagonistas da serie Libro de familia.

INVESTIGACIÓNS

Un patrimonio que se atopa na actualidade en “total abandono”

Un dos escasos estudos que existen en Galicia sobre este oficio é o elaborado por Xosé Lois Ladra, As telleiras tradicionais. O exemplo artesán, que recibiu o Premio de Investigación de Pontedeume en 2006. Un traballo no que o historiador pon de manifesto o estado de “total abandono” dos espazos onde se desenvolveu esta actividade. O autor define as telleiras como “establecementos industriais que marcaron unha época de transición entre as economías premodernas de base agropecuaria e a actual sociedade de mercado inmersa na dinámica capitalista mundial”. A través da análise dun dos casos máis importantes deste oficio en Galicia, o da Telleira “Arzúa” en Ares, o investigador rastrea as súas pegadas na tradición oral. Así, por exemplo, nas cantigas populares as tellas adoitábanse empregar como “metáfora do sexo feminino”. De aí adiviñas como “unha restra de señoras, cando mexa unha, mexan todas”. Os artesáns, tamén coñecidos como cabaqueiros, tiñan a súa propia xerga do mesmo xeito que canteiros, cesteiros ou afiadores. O seu verbo incluía palabras, hoxe case desaparecidas, como “moio”,a cantidade de tellas que se precisan para encher un carro de bois.

Deixar un comentario

O noso aceite, por Clodio González Pérez

Xaneiro 6, 2011 ás 3:47 pm · Arquivado en Etnografía, Lido en ·Etiquetado , , ,

O Rodicio do tempo

Cada vez que paso polo Miño por Tui, sempre me chama a atención (e como a min, aos demais se están ao tanto da nosa flora), a presenza de vizosas oliveiras entre os demais cultivos, unhas nos arrós e outras mesturadas con outras árbores froiteiras. No norte de Portugal, na mesma estrema con Galicia, as oliveiras medran e dan olivas, mentres que desapareceron desta banda do río, cando na idade Media eran igual de abundantes, testemuñadas documentalmente e pola toponimia: así, por exemplo, do bispo de Tui dependía da Cámara das Oliveiras, formada polas tres parroquias de San Mateu, Santiago e San Lourenzo de Oliveira, pertencentes agora ao concello de Ponteareas.

Chama a atención actualmente a ausencia destas árbores en terras axeitadas para o seu cultivo como as do Ribeiro, nas que en tempos pasados medraron entre as viñas, así como tamén o facían nas partes agarimadas dos montes os soutos de castiñeiros. De ambos os dous case non queda rastro, agás na toponimia, pois ademais de que unha das antigas parroquias de Ribadavia se titulase ata o ano 1903 Santa María da Oliveira, tampouco faltan nomes de lugares testemuñando este cultivo, como Olivar, nos concellos de Cenlle e Toén.

A oliveira que campa no brasón da cidade de Vigo, neta da que medrou en tempos pasados dende non se sabe cando no adro da igrexa de Santa María (agora concatedral), igual que case todas cantas hai de par dos templos, endexamais deu froito, é brava, e o único produto son as poliñas que se lle cortan para bendicir o Domingo de Ramos, xunto coas do loureiro, trocadas nas últimas décadas por palmas importadas doutras terras. A oliveira é a nosa árbore funeraria e non o alcipreste mediterráneo.

Descoñécese a data da chegada aquí das primeiras oliveiras, orixinarias segundo parece de Asia Menor, pero igual foron traídas -ou estendido o seu cultivo de xa habelas antes- polos romanos, o mesmo que fixeron coas vides. No Museo municipal de Castrelos de Vigo pódese ver unha mola olearia (muíño de aceite) descuberta no lugar da Oliveira da parroquia de Teis, testemuño arqueolóxico de que o nome lle vén do cultivo destas árbores dende antigo, cando menos dende a romanización.

Lembro hoxe este froito case esquecido polo extraordinario traballo de Aníbal Cid Babarro, A oliveira e os muíños de aceite, galardoado co primeiro premio de investigación etnográfica da VIII Romaría Etnográfica Raigame da Deputación Provincial de Ourense.

Dende hai algúns anos téntase recuperar a produción de aceite, que agora se cingue case exclusivamente ao consumo doméstico, e non como antano que se vendía, constituíndo unha achega económica para o agricultor, que agora pode resultar máis substanciosa se se pensa no aceite ecolóxico elaborado de xeito tradicional, conservando intactos o sabor e as súas propiedades. Este é o obxectivo da Mostra do aceite de Quiroga, que ten lugar dende xa hai varios anos no muíño de Bendilló, os últimos días de febreiro.

Hoxe en día as zonas produtoras de aceite (ou que hai oliveiras, aínda que non se apañe o froito) cínguense case exclusivamente aos concellos de Quiroga e Larouco; pero antes tamén era importante noutros, como no de Vilardevós, onde se pode visitar o Museo da Oliveira, con todos os apeiros e trebellos para a obtención tradicional do aceite. A colleita das olivas é a partir do Nadal, pero depende do ano, por iso agora pouco falta para que empece.

Faláronme non hai moito dun restaurante que emprega aceite galego en pratos especiais, moito máis caro que o andaluz dada a súa escaseza, pero que se compensa coa calidade e coa diferenza, e non só por ser mellor ou peor, senón por ser distinto e tamén noso.

Será rendible plantar oliveiras nas terras en que as houbo antes e agora fican ermas e despoboadas?

Deixar un comentario

A Os Ancares en misión humanitaria

Outubro 28, 2010 ás 8:52 am · Arquivado en Etnografía, Lido en ·Etiquetado ,

En 1968, estudiantes de Medicina de Santiago viajaron en expedición al rincón más apartado de Galicia para llevar medicamentos y asistencia a sus habitantes

S. R. PONTEVEDRA  –  Santiago EL PAÍS – 12-10-2010

“Mi padre me dijo que el mar es muy grande, tiene mucha agua y remata en una raya”, explicaba una niña a sus amigos un domingo en el atrio de la iglesia de Donís. En 1968, ningún rapaz de esta aldea de Os Ancares había ido a la playa, pero ese era el menor de sus problemas. Lo peor de su aislamiento, de la ausencia absoluta de asfalto y de un tendido eléctrico que a algunas localidades todavía llegó en tiempos de Fraga en la Xunta, eran la falta de asistencia sanitaria, el bocio, la tuberculosis, la imposibilidad de evacuar a enfermos, heridos y parturientas no siendo a pie por la nieve, acostados y atados sobre una escalera de mano a modo de angarilla.
Pero a aquellos pequeños de hace 40 años, lo que más les interesaba era saber con qué jugaban “los niños del mar”. “Pues juegan como vosotros: saltan a la cuerda, construyen casitas con piezas de madera, tienen trenes que andan como los de verdad, camiones de latón, y muchas otras cosas”, les respondió con su mejor voluntad aquel día de otoño el periodista Enrique de Arce, cronista para El Ideal Gallego de una expedición humanitaria que había llevado estudiantes del último curso de Medicina al rincón más olvidado de Galicia. “Nosotros no tenemos eso”, se lamentó entonces otro de los críos.

Ni los Reyes Magos se acordaban en su anual reparto de las aldeas de Donís, en Cervantes, donde los vecinos “vivían como pájaros en una jaula de cielo y tierra” una “existencia atormentada por la incomunicación”. La descripción es del propio De Arce, que acaba de rescatar en un libro (Os Ancares, a serra esquecida, Teófilo Comunicación) que será presentado este fin de semana en Piornedo los artículos resultantes de aquel viaje, con algunos comentarios añadidos que entonces, en pleno Franquismo, no podían salir publicados.

“Hay cosas que están en el libro que no están en las crónicas”, reconoce el autor. “Entonces ya no había censura previa, pero la autocensura que nos imponíamos los propios medios era peor”. Denunciar la dramática situación de los vecinos ignorados de la montaña, pagadores de impuestos que no recibían nada a cambio del Estado, cuando sólo el Estado podía remediar sus males, podía molestar a las autoridades. Y sólo un periódico en Galicia, aquel en el que trabajaba De Arce, podía hacerlo, en aquella época muy influyente y protegido por el paraguas de la Editorial Católica, que movía sus propios hilos en el poder.

Coincidió que el padre Roberto Cea, párroco de aquellas aldeas, mandó una carta de SOS a Pedro de Llano López, Bocelo, director de El Ideal Gallego en los mismos días de 1968 que en Santiago se empezaban a movilizar unos estudiantes que también optaron por telefonear al rotativo para difundir su iniciativa. José Manuel Vázquez Varela, alumno de Geografía e Historia, hoy catedrático de Prehistoria en Compostela, coordinaba a un grupo de futuros médicos (tres estudiantes de la facultad, Elena, Fernando y Gerardo) para llevar durante más de una semana asistencia sanitaria y fármacos a Os Ancares. La misión partió camino de la sierra, con el material que había logrado colectar, el 30 de septiembre de 1968.

La última vez que algún poderoso se había preocupado por desplegar algún sistema de comunicación con la montaña había sido cuando el marqués de Riestra mandó tender un cable de acero sobre el valle para llevarse los árboles, los mejores de España para fabricar traviesas de tren y barricas de Jerez.

En Os Ancares, en 1968, aquellos jóvenes expedicionarios descubrieron cosas para toda Europa inimaginables. Todas las vacas estaban tuberculosas y transmitían su enfermedad a la gente; habitualmente no había mucho más para comer que pan, castañas, patatas y tocino; el jabalí todavía se cazaba como en la prehistoria, varios hombres lo cercaban en la nieve y le dejaban clavados sus chuzos hasta que se desangraba; no había teléfono, ni había llegado la noticia de lo que había sucedido en París el pasado mayo. Tampoco tenía mayor importancia: este mundo era otro mundo, infinitamente más invisible que África para la Unesco y la Unicef. Al cumplir los siete años, los niños ya estaban listos para “subir a la braña”, a vivir solos durante tres meses cuidando el ganado, sin regresar al pueblo hasta septiembre.

Al año siguiente, dos antes de que el Estado construyese las primeras pistas, el periódico emprendió una nueva campaña solidaria. Llegaron donaciones de juguetes, mantas, ropa y vitaminas de toda Galicia, y 50 niños de Os Ancares viajaron en bus hasta A Coruña para ir al cine y bañarse en el mar.

Deixar un comentario

A casa, de onte a hoxe

Maio 20, 2010 ás 10:56 pm · Arquivado en Etnografía, PATRIMONIO ·Etiquetado , , , , ,

Este é o traballo realizado polo alumnado de 3º da ESO do noso Colexio, dentro da materia de Ciencias Sociais, para participar no 2º certame Xentes, Espazos e Lugares convocado polo Proxectoterra e o periódico Xornal de Galicia. O tema escollido foi a evolución da casa rural e dos seus espazos interiores. A información tirouse das entrevistas que cada alumna e alumno lle fixo aos seus avós e pais.

Ver este documento en Scribd

Deixar un comentario

O liño

Maio 4, 2010 ás 10:38 pm · Arquivado en Etnografía, Oficios ·Etiquetado ,

Deixar un comentario

Ferrado, la medida imposible

Abril 7, 2010 ás 9:17 pm · Arquivado en Etnografía ·Etiquetado , ,

La unidad gallega por antonomasia tiene 54 tallas diferentes dependiendo del municipio del que se trate. En Soutomaior mide 64 metros cuadrados y en Xove, 725

SILVIA R. PONTEVEDRA  –  Santiago EL PAÍS – 04-04-2010
Un emigrante ha puesto a la venta a través de Internet una finca de ocho ferrados. Dice que le da igual cobrarla en metálico, 40.000 euros, que llegar a un acuerdo con el comprador para permutarla por una “casita con finca” en la provincia de Buenos Aires, “a ser posible en costa de mar”. El hombre no especifica mucho más, quizás conoce la medida de la finca por boca de sus antepasados. Está “en la provincia de A Coruña”, añade, pero eso no ayuda demasiado para hacerse una idea, porque, por ejemplo, en Ferrol el ferrado mide 509 metros cuadrados; en Fene, 548; en Arteixo, 444; en Cerceda, 639; en Muros, 335; en Negreira, 528; en Boiro, 484; y en Aranga, 436.

La teoría más extendida entre los profesores de ingeniería agrónoma que gustan de estas cosas de la idiosincrasia es la de que el ferrado mide distinto dependiendo de la fertilidad de la tierra. El ferrado o tega era, en realidad, un recipiente de madera, originalmente puede que con ángulos de hierro, que medía el grano con el que el campesino tributaba a sus señores. Cabían entre 12 y 20 kilos, dependiendo del tamaño del cajón (los más pequeños, mitad de un ferrado, se llamaban escás) y de si lo que contenía era trigo, centeno, maíz o algún tipo de legumbre. Ferrado o tega, por extensión, se empezó a llamar a la superficie de terreno capaz de producir el cereal que cabía en el contenedor. En una finca ubérrima, de escasa extensión de tierra, se obtendría una cosecha mayor, y entonces el área del ferrado sería más pequeña. Y aunque lo cierto es que dos leiras vecinas pueden ser de calidad muy dispar, poco a poco las medidas se fueron estandarizando dentro de los señoríos.
Hoy, que la división es municipal, siguen perdurando diferencias entre las parroquias. Y entre los ayuntamientos muchas veces son abismales. Hay, en 315 municipios, 54 tallas diferentes de ferrado. A veces, se repite la misma cifra en lugares muy distantes (Sada o Guntín, 436 metros cuadrados; As Neves, Sarria, Castro de Rei o Catoira, 629) y hay términos limítrofes que no tienen nada que ver (Marín, 472; Pontevedra, 629; Soutomaior, 64).
Lo normal es que ronde entre los 400 y los 600 metros cuadrados, pero si en Soutomaior mide 64, en Redondela el ferrado está en 69; y en Fornelos de Montes y Pazos de Borbén, en 74. En la otra punta de la tabla, en Portomarín, mide 671; en Alfoz, Baleira, O Valadouro, Barreiros o Foz, 714; y en Xove y Cervo, 725. El ingeniero agrónomo Manuel Vázquez de la Cruz, experto en tratamientos fertilizantes, dice que estos datos de arriba desmontan la teoría de la fecundidad. “Porque precisamente la tierra de Fornelos de Montes es de las más pobres, con gran carencia de cinc, y la de A Mariña de Lugo, la mejor de toda Galicia”. “Quizás lo que ocurría”, sigue argumentando, “era que donde la tierra era más ruin los señores dominantes exigían cantidades menores de grano a sus labriegos”.
Olimpio Liste, padre de los museos etnográficos de Oseira y Vigo, atribuye las insalvables distancias del ferrado al “individualismo” de los gallegos. “Respecto a este tema no podemos afirmar nada, pero ahí está el encanto: Galicia es sugestiva porque es variada y el gallego es una expresión de libertad”. A finales del XIX, se impuso el sistema métrico decimal, pero en el rural se siguió y aún se sigue hablando de ferrados. O de copelos (20 o 21 metros cuadrados), en el caso de Celanova, A Bola y Arnoia. O Mintireiro Verdadeiro incluye todos los años una tabla muy abreviada de las “equivalencias del ferrado por concellos” y en Ribeira existe una inmobiliaria, O Ferrado, que le hace honor con su nombre, aunque para entenderse con sus clientes use el metro cuadrado.
El copelo, que se llegó a usar en casi todo Ourense, hace referencia al “derecho de agua”. Equivale a la superficie que es capaz de regar el caudal de la levada en determinado tiempo, en pleno verano, desde el amanecer “hasta que el sol proyecta la primera sombra de los pinos”, explica Liste. Del reparto del riego se encargaba el levadeiro, elegido democráticamente, que subía al monte a las dos de la mañana y acompañaba la bajada del agua hasta los cultivos abriendo y cerrando los tallos o compuertas.
Tras el descubrimiento de América, con el maíz y la patata también se empezó a hablar de besada. Era la superficie de agro que trabajaba en un día de sol el besadoiro, un arado muy grande tirado por 12 parejas de bueyes (300 caballos de fuerza). Cuando se concluyó que el besadoiro era más bien incómodo y no lograba las cosechas esperadas, también se dejó de medir en besadas.

Comments (1)

Xacobeo en Santiago de Compostela, 1915

Marzo 1, 2010 ás 10:58 am · Arquivado en Etnografía ·Etiquetado ,

Deixar un comentario

O San Roque de Sevil, por Carmen Miranda e Lorena Núñez 3ºB ESO, Lorena Fontenla e Cristina Rodríguez, 1º ESO

Outubro 12, 2009 ás 7:48 pm · Arquivado en Etnografía, PATRIMONIO, Tradicións ·Etiquetado , , , , , , , , ,

Ponte de San Roque (1)

Ponte de San Roque (1)

De todas as festas hai unha tradición especialmente singular, que é a procesión de San Roque de Sevil. O santo é levado en procesión dende a igrexa parroquial de Cequeril até o Campo da Torre de Sevil, nun percorrido por todas as aldeas da parroquia a través de camiños que cruzan os lugares e sendeiros polo monte.

Segundo parece, a orixe da festa está nun ano de peste que matou animais en todas as casas. Tres mozas e dous mozos de Sevil fixéronlle unha novena a San Roque, avogoso dos animais, que continuou durante moitos anos, e quitaron ao santo en procesión. Dende aquela, deixaron de festexar o Carme e comezaron coa celebración do San Roque, fai disto máis de 90 anos.

Segundo o santoral, o San Roque é o 16 de agosto, pero en Sevil os veciños recordan a festa, desde sempre, o 21 de agosto. Descoñecemos o motivo real deste “cambio”, pero todo nos fai pensar que debeu pasar o mesmo que co Socorro de Cequeril: ao coincidir coas patronais da parroquia de Cuntis e co San Roque de San Martiño, en Moraña, trasladaron a data para asegurar o mantemento da festa.

Ponte de San Roque (2)

Ponte de San Roque (2)

Actualmente a procesión sae ás 8 da mañá. Hai anos o percorrido era moito máis longo, polo que a hora de saída era ás 6:30 ou 7 da mañá. Ademais, dende que se fai o Socorro en Cequeril o dia 20, resulta máis difícil levantarse para acompañar a procesión, especialmente os mozos.

Da igrexa parroquial ía a Traselle –agora xa non pasa por este lugar-, A Penela, Cequeriliño, Mato, Camiño Vello de Mato- hoxe é monte pechado pero aínda se poden ver as ruínas dunha casa. A procesión pasa por un sendeiro que transcorre á beira destas ruínas, por debaixo dunha ponte-. De aí chega á estrada que une Cequeril con Campo Lameiro, logo vai á Rampla da Portela, camiña por unha vía romana e penetra en Vilar de Mato: primeiro recorre o Quinteiro de Arriba e despois o Quinteiro de abaixo.

En Portavezal cruza o río e vaise achegando a Sevil a través do monte. A única parada que fai a procesión é na taberna de Francisco Guimarei, no Agro Maior, en Sevil. Alí pousan o Santo e gaiteiros, cura e procesionais repoñen forzas cun grolo na taberna.

Continúa a procesión até chegar ao Campo da Torre, en Sevil, despois de percorrer toda a aldea, e alí celébrase unha misa campestre. Todo isto dura arredor de dúas horas, polo que estamos falando xa das once da mañá aproximadamente.

Ao remate, o San Roque é trasladado, esta vez xa en coche, até a igrexa parroquial de Cequeril e a unha do mediodía celébrase a misa cantada co santo xa de volta. Durante a procesión pasámolo moi ben. Bótanse foguetes, van tocando as gaitas, contámonos contos e, pola noite, hai verbena en Sevil.

Durante uns anos a procesión achegábase até a Hermida. Os veciños pedíranlle ao cura que lla levara, e como isto supuña máis cartos para a festa, non tivo inconveniente. Máis, despois duns anos, deixou de ir. Hai quen di que foi porque o percorrido se facía moi longo, pero tamén hai os que afirman que o cura fíxoo por non meterse no “territorio” do seu homólogo da parroquia de Cuntis, a que pertence A Hermida.

San Roque, avogoso dos animais

A xente esperaba a chegada da procesión para pasar un brazado de pabóns, espigas ou verzas polo santo e ofrecerllo logo aos animais. Tamén lle deixaban mandos de herba pola beira do camiño polo que pasaba o santo. Todo isto para que non lle entrara a peste aos animais durante o ano.

Despois facíase unha puxa en Cequeril, ao pé do cruceiro, ao remate da misa cantada. Formaban parte da poxa uñas de porco, “uvas dos paxaros”- acios de uvas que maduraban máis cedo-, espigas ou patacas que sobresaíran polo seu tamaño. O recadado era para o cura, como tamén os cartos que os parroquiais colgaban do santo ese día.

A ponte de San Roque

Ponte de San Roque (3)

Ponte de San Roque (3)

O tramo máis fermoso da procesión e o que transcorre dende a aldea de Vilar de Mato para penetrar na de Sevil. Para isto, hai que cruzar o río Umia no Portavezal, concretamente na Fontiña. Chámase así, loxicamente, porque neste lugar hai unha fonte.

Para facer unha ponte os veciños de Sevil cortan dous eucaliptos o bastante longos para cruzar o rio e cúbrenos con garabullos que serven de base. Hai anos iso era moito máis difícil, xa que os donos das fincas de Portevezal ían vixiar para que non lle cortaran ningún abeneiro ou piñeiro. Isto obrigaba aos mozos a subir río arriba xuntando pólas de abeneiro para facer a ponte. No orzamento da festa incluían un paquete de puntas, necesarias para apuntala.

É costume que cada aldea limpe os camiños polos que pasa a procesión. Ademais disto, os de Sevil teñen que limpar o campo da festa e facer a ponte de San Roque. Fai anos a ponte ía en dous ou tres tramos. De ser así o primeiro tramo facíano os veciños de Vilar de Mato. A procesión serve para crear un camiño de comunicación entre Vilar de Mato e Sevil, dende que se fai a ponte de San Roque até que as riadas a levan rio abaixo. Isto era especialmente importante fai anos, cando poucos tiñan coche e tiñan que baixar ao Baño (Cuntis) andando. Os de Vilar de Mato atallaban un bo treito se usaban esta vía.

Comments (1)

Ronsel, a conservación do patrimonio inmaterial

Outubro 4, 2009 ás 9:57 am · Arquivado en Etnografía, PATRIMONIO, Tradicións ·Etiquetado , ,

Malla en Valga

Malla en Valga

O patrimonio cultural inmaterial (ou PCI) é definido pola Unesco como “os usos, as representacións, as expresións, os coñecementos e as técnicas –xunto cos instrumentos que lles son inherentes– que as comunidades, os grupos recoñezan como parte integrante do seu patrimonio cultural”. Son os oficios tradicionais, os bailes, os xogos, as lendas orais, e tamén a lingua ou as formas de relacionarse coa natureza. En Galicia este patrimonio imprescindible para entendermonos como pobo está sendo catalogado e divulgado polo Proxecto Ronsel.

Trátase dunha iniciativa que naceu en 2007, mediante un convenio asinado entre as tres universidades galegas e as Consellerías de Cultura e Industria, para a realización do inventario, salvagarda e posta en valor do patrimonio cultural inmaterial do país.

Ronsel comezou por elaborar un Plan de Salvagarda e Posta en Valor para o Patrimonio Cultural Inmaterial de Galicia, no que se estudaron os cinco ámbitos nos que a Unesco divide o PCI –tradicións e expresións orais, artes do espectáculo; usos sociais, rituais e actos festivos; coñecementos e usos relacionados coa natureza, e técnicas artesanais tradicionais– e se deseñaron as liñas de actuación actuais.

Na páxina web do proxecto Ronsel hai xa máis dun milleiro de documentos e 72 horas de gravacións de vídeo e audio. Editáronse varias ducias de publicacións e puxéronse en marcha iniciativas como a Mostra de Patrimonio Cultural Inmaterial Galego-Portugués ou a colaboración anual coa asociación Ponte…as ondas! que divulga as tradicións galegas entre os alumnos do ensino obrigatorio.

Grazas ao traballo realizado, o proxecto ten hoxe documentados preto de cen oficios, como o de cesteiro ou pescador de anguías, e posúe un arquivo de 150 instrumentos tradicionais, tanto ferramentas profesionais como musicais ou lúdicas. Na súa web, poñen a disposición de todo o mundo máis de 800 páxinas de Word con distintos artigos sobre patrimonio cultural inmaterial, 800 fotografías sobre as distintas áreas que investigan, 48 horas de vídeo e 24 de audio, ademais de seis libros en formato PDF.

O Proxecto Ronsel editou tamén varios libros e discos, habitualmente destinados ao ensino, coma O quiquiriquí, con cantos de Nadal; Pelogato 24, con cantigas e xogos, e 13 lúas, sobre as formas de medir o tempo antes de que houbese calendarios e reloxos. Ademais, Ronsel ten unha serie de publicacións en inglés, francés, galego e castelán, pensadas para divulgar a cultura galega fóra das fronteiras do país. O primeiro destes libros cuatrilingües foi Contos de ida e volta, adicado ás narracións tradicionais –dispoñible na web en PDF–, e hai pouco que apareceu Instrumentos Tradicionais Galegos. Unha selección natural, sobre esquecidas ferramentas de son.

Comments (1)

Older Posts »